Grad koji se širio rušenjem: Novosadska pozorišta, crkve i dvorane kojih više nema

Novi sad je po mnogo čemu jedinstven, pa i po tome da je jedan od retkih gradova u istoriji koji se širio rušenjem.

Istorija „Srpske Atine“ pamti mnoge primere urbanističkih „intervencija“ koje su ostavile neizbrisiv trag u gradskoj matrici.

Projekat „Izbrisano pamćenje: vizuelna rekonstrukcija nestalog arhitektonskog nasleđa Novog Sada“, realizovalli su nastavnici na Akademiji umetnosti Novi Sad, doc. mr Miroslav Šilić, prof dr. Dubravka Đukanović i doc Mina Cvetinović-Pavkov MA, a cilj je bio da identifikuje najvažnije objekte koji su u tim rezovima stradali i da ih upotrebom savremenih kompjuterskih tehnologija ožive, piše portal gradnja.rs.

Projekat se skoncetrisao prvenstveno na one objekte koji su trajno izbrisani sa mape grada i koji više ne postoje zato što su ili srušeni ili napušteni ili su pak promenili svoju namenu.

Zbog svog značaja izabrane su zgrade Građanske dvorane na Trifkovićevom trgu, Pozorišta Dunđerskog u dvorištu hotela Vojvodina, Jermenska crkva, bioskopi Odeon i Korzo, i prvobitna zgrada Matice srpske na glavnom gradskom trgu.

Od kočija do GPS-a: Istorija taksi prevoza u Novom Sadu

Građanska dvorana

Društvo za srpsko narodno pozorište (kasnije Srpsko narodno pozorište) je osnovano 1861. godine.

Prva inicijativa za gradnju pozorišne zgrade (1838) je bila neuspešna. Druga (1868) je rezultovala izdavanjem dozvole za zidanje Građanske dvorane (1871) na praznom prostoru između Lebarskog sokaka i ulice Dobrog pastira, na sadašnjem Trifkovićevom trgu, a prema projektu Đerđa Molnara.

Uprkos (ili zahvaljujući) značajnom mestu koje je Građanska dvorana imala u društvenom i kulturnom životu Novosađana, zgrada je po isteku privremene dozvole, uz proteste građana, srušena 1892.

Bioskop Korzo

Bioskop „Korzo“ je počeo sa radom u zgradi, koju je 1901. za fotografski atelje projektovao Anton Tikmajer.

Objekat je izgrađen u dvorištu između ulica Zmaj Jovine i Ilije Ognjanovića, u zaleđu prve novosadske dvospratne palate „Svojina“.

Objekat je nakon Drugog svetskog rata nacionalizovan, a zatim korišćen kao sala za igre na sreću „Loto“.

Neadekvatnom upotrebom i neodržavanjem je značajno devastiran. Danas je u privatnom posedu i nedostupan je javnosti.

Bioskop Odeon

Godinu dana nakon što je u Parizu je održana prva filmska projekcija braće Limijer Novosađani su 1896. imali priliku da vide „veštačku predstavu“ u novootvorenom Pozorištu Dunđerskog.

Prvi stalni bioskop je u Novom Sadu otvoren 1910. godine, a prva namenski zidana zgrada bioskopa „Odeon“ je izgrađena 1924. godine.

Zgrada, koju Novosađani pamte kao posleratni bioskop „Slavica“ ili kasnije „Bioskop Doma JNA“, postoji i danas. Izgrađena je po projektu Avgusta Najara.

Jermenska crkva

Jermenska crkva je 1849. bombardovana, zatim opljačkana, a potom obnovljena 1872. zahvaljujući donaciji Marije Trandafil, po projektu Đerđa Molnara.

Prve inicijative za proširenjem Jermenske ulice su zabeležene 1912. Planovi iz 1922. i 1933. predviđaju trase novih ulica, čije je probijanje počelo 1946.

Ideja o prosecanju Bulevara ovom trasom (Juraj Najdhart, 1937) sprovedena je u delo 1960-ih.

Jermenska crkva, koja je 1951. godine stavljena pod zaštitu države kao kulturno-istorijski spomenik je, nakon burne višegodišnje javne debate i okončanju postupka eksproprijacije (1959) srušena u jesen 1963.

U okviru projekta našlo se i Pozorište Dunđerskog – druga zgrada Srpskog narodnog pozorišta, u dvorištu hotela Vojvodina, kao i prvobitna zgrada Matice srpske na glavnom gradskom trgu koja je srušena 1928. godine u projektu radikalnih urbanističkih zahvata kojim je između ostalog nastala i ulica Modene.

Limanci su rekli „NE“ betonu i uzurpaciji parka, ali „oni“ ne slušaju

Kako su rađene „idealne“ 3d rekonstrukcije

Na osnovu istraživanja i istoriografskih podataka, pristupilo se vizuelnoj rekonstrukciji objekata, koja je bila vođena različitim metodama – od korišćenja i kolažiranja fotografija, izrade crteža prema arhivskoj dokumentaciji i fotografijama do izrade „idealnih“ 3D rekonstrukcija za one objekte za koje ne postoje istorijske fotografije ali se na osnovu delimične tehničke dokumentacije može pretpostaviti kako su izgledali.

Korišćene su nove tehničke i tehnološke mogućnosti u predstavljanju arhitektonskog nasleđa, kao što je metoda kompozitinga, pri kojoj se uklapa kompjuterski trodimenzionalni model sa realnim video snimkom, i na taj način se dobija snimak objekta u sadašnjim prostornim okolnostima.

Lekcije iz istorije

Rezultati ovog projekta mogu biti uključeni u kulturnu i turističku ponudu grada putem štampanih publikacija, veb-sajtova i turističkih tura kojima se obilaze objekti „skrivenog nasleđa“, koje turisti mogu pratiti putem mobilnih aplikacija i QR kodova.

Ono što je još važnije da se ovo istraživanje iskoristi u edukativne svrhe na studijama arhitekture kako bi se studentima pokazalo koliko je grad osetljiva struktura i kako nesmotreni urbanistički rezovi mogu ostaviti duboke ožiljke na licu jednog grada koje je potom vrlo teško zaceliti.

Više informacija o ovom projektu možete naći na ovom linku, a izložbu možete pogledati do 27. decembra 2018. u Galeriji „Prostor“, Beogradska 11 u Petrovaradinu. Stručno vođenje kroz izložbu je u petak 21.12.2018. u 16.00. od strane svih autora.