Tumorski markeri su supstance koje nastaju u ćelijama organizma kao odgovor na postojanje malignog ili benignog tumora i predstavljaju biohemijske indikatore prisustva tumora.
Produkuju ih ćelije karcinoma ili organizam kao odgovor na prisustvo kancera, ali mogu da ih produkuju i zdrave ćelije, kaže medicinski biohemičar Branka Krompić iz Zavoda za laboratorijsku dijagnostiku “Jugolab“. Povišen nivo tumor markera može ukazivati na prisustvo tumora, ali sam nije dovoljan da bi se postavila dijagnoza.
“Nijedan tumorski marker nije 100 posto specifičan. To znači da se oni detektuju kako kod zdravih osoba, jer ih mogu lučiti zdrave, normalne ćelije, tako i kod osoba sa karcinomom, a pored toga većinu njih produkuje više vrsta karcinoma. Takođe, nijedan tumorski markeri nije sto posto osetljiv, odnosno ne može da se detektuje u svim stadijumima bolesti, posebno u početnom. Bez obzira na sve ove nedostatke, oni su danas potpuno opravdano našli primenu u laboratorijskoj dijagnostici”, navodi Branka Krompić.
Tumor markeri se koriste:
– kao deo skrininga u ranom otkrivanju malignih bolesti i kao pomoć u postavljanju dijagnoze
– u praćenju toka bolesti
– u planiranju i praćenju terapije
– u ranom otkrivanju recidiva, odnosno ponovnog javljanja tumora.
Manje su korisni u skriningu, uglavnom se tu koriste kao pomoćno dijagnostičko sredstvo, jer se dijagnoza može potvrditi samo biopsijom, ali u planiranju i praćenju terapije, kao i u otkrivanju recidiva su našli veliku ulogu.
“Kod pacijenata kojima je dijagnostikovan karcinom, jako je važno da se prva koncentracija izmeri pre početka terapije, a zatim nakon nje. Tada će poređenje rezultata ukazati na uspešnost terapije”, navodi naša sagovornica.
Tumorskih markera ima mnogo, a danas se u laboratorijskoj dijagnostici rutinski određuje oko trideset.
Najčešće se određuju:
PSA – specifičan je za prostatu. Karcinom prostate je jedini karcinom kod kojeg će ovaj marker biti povišen, ali se njegove povišene vrednosti javljaju i kod nekih drugih, benignih bolesti tog organa. Pored ukupnog PSA, merenjem i slobodnog PSA omogućava se bolje razdvajanje pacijenata sa karcinomom od onih sa benignom hiperplazijom prostate
CA 125 – prisutan je kod epitelijalnih karcinoma ovarijuma, karcinoma endometrijuma, cerviksa i dojke, ali povišen je i u brojnim benignim stanjima, čak i u trudnoći. Danas se sve više određuje zajedno sa markerom HE 4 koji je najosetljiviji za otkrivanje karcinoma jajnika, posebno na početku bolesti, pa lekari sve više traže određivanje kombinacije ova dva markera
CA 15 3 – prisutan je kod karcinoma dojke, ali i kod brojnih drugih oboljenja. Najviše se koristi za rano otkrivanje recidiva i praćenje odgovora na terapiju
CEA – prvi marker koji je uveden u kliničku upotrebu. Prisutan je kod brojnih benignih i malignih stanja, a važan je kao prognostički indikator kod karcinoma debelog creva i u kontroli povratka bolesti
Tumorski markeri se mogu detektovati u krvi, ali i drugim telesnim tečnostima, a savremena laboratorijska oprema omogućava brzo i tačno određivanje njihovih vrednosti i za većinu se rezultati dobijaju u roku od nekoliko sati.
Kako kaže magistra farmacije Branka Krompić iz “Jugolaba”, bitno je voditi računa o tome da se ne mogu upoređivati vrednosti dobijene različitim testovima: “Testovi različitih proizvođača daju različite rezultate na istom uzorku. Zato je veoma važno da se pacijent prati istim postupkom određivanja, po mogućstvu u istoj laboratoriji”.
Kako ukazuje naša sagovornica, danas je dostupno i otkrivanje genetske predispozicije za nastanak kancera, koje već predstavlja rutinsku laboratorijsku analizu:
“Istakla bih malignitet na dojci, s obzirom da se zna da je on u 25 odsto slučajeva nasledan, pa rano otkrivanje tih genetskih mutacija može sprečiti razvoj karcinoma. Geni koji su odgovorni za nastanak ovog karcinoma su BRKA 1 i BRKA 2, odnosno njihove mutacije. Žene kod kojih postoje te mutacije, sa odgovarajućom verovatnoćom, u zavisnosti od starosti, mogu oboleti od karcinoma dojke. Postupak je potpuno neinvazivan, određuje se na uzorku krvi i rezultati se dobijaju u roku od nekoliko nedelja. Nakon toga, žena, ukoliko ima tu mutaciju gena, može dalje da odluči koju preventivnu meru će preduzeti”.
Dodaj komentar