Istorija se surovo igrala sa Srbima i Hrvatima, ali im je često pisala i lekcije koju ova dva naroda listom nisu uspevali da protumače i savladaju. Možda i najpotresnija takva lekcija ispisana je na današnji dan, pre tačno 79 godina.
Danas je 22. maj. U istorijama Srbije i Hrvatske bi to trebalo da bude značajan datum – ali nije!
A 22. maja 1942. godine su fašisti pogubili dva velika heroja Jugoslavije u Drugom svetskom ratu – Radeta Končara i Stjepana Stevu Filipovića. Bila je to neverovatna igra sudbine: Filipovića, Hrvata koji se borio protiv okupatora u Srbiji, izdali su četnici i predali Nemcima; Končara, Srbina iz Hrvatske, izdale su ustaše Italijanima. Pogubljeni su na isti dan.
Slika Stjepana Filipovića, rođenog 27. januara 1916. godine, danas se može videti na ulazu u zgradu Ujedinjenih nacija u Njujorku. Na njoj on prkosno uzdiže ruke u vis dok mu je oko vrata obmotana omča. Koji minut posle nastanka slike, on je obešen.
Today (May 22) is the day when the young Stjepan Filipović (aged 26) was brutally executed. The photo of him taken shortly before the execution has become a symbol of resistance against fascism in the Second World War. Today we need not only resistance, but defiance! pic.twitter.com/mhg1o0S2qq
— Srećko Horvat (@HorvatSrecko) May 22, 2018
Filipovć nije želeo da napusti Srbiju, jer je verovao da se u Srbiji mora voditi aktivna borba protiv fašističkih trupa. Uoči javnog pogubljenja je pozivao okupljeni narod na otpor, vičući: „Šta čekate?!“
I Stjepanov stariji brat Šimun nije preživeo Drugi svetski rat. Kobnog 21. oktobra 1941. godine je odveden u kolonu smrti sa više od 2.700 Kragujevčana, civila, koje će Nemci streljati u Šumaricama. Prema svedočenjima, Šimun je mogao da se spasi, budući da je bio Hrvat, ali je odbio da otkrije svoju nacionalnost i nastradao je sa svojim sugrađanima. Herojstvom je ušao u istoriju.
Stjepan Filipović je rođen u Opuzenu, u današnjoj Hrvatskoj. U Srbiji je prihvaćen i poznat pod srpskim imenom Stevo i ratnim nadimkom – Steva Kolubarac.
Steva Kolubarac je po izbijanju rata u Jugoslaviji postao zamenik komandira Kolubarske čete, a uskoro i komandant Prvog bataljona Mačvanskog partizanskog odreda. Posebno se istakao 14. avgusta 1941. godine, kada su Nemci napali Lajkovac. Sa saborcima je, naoružan pištoljima i bombama, pobio oko 40 Nemaca u jednom vozu.
U noći između 23. i 24. decembra 1941. godine Filipović je upao u četničku zasedu. Četnici su ga predali Gestapou, koji ga je mesecima mučio, ali Filipović je odbio da oda saborce u Srbiji. Kada su nacisti shvatili da im je trud uzaludan, osudili su ga na smrt vešanjem. Pogubljen je na pazarni dan u Valjevu – pre zakazanog termina jer je uzvikivao antifašističke parole i prkosio fašistima.
Danas se u Valjevu nalazi čuveni spomenik Filipoviću sa podignutim rukama, a i jedna škola nosi njegovo ime. Iako je i u njegovom rodnom mestu Opuzenu podignut sličan spomenik, hrvatski nacionalisti su ga srušili 1991. godine. Do danas nije obnovljen. Onaj u Valjevu, išaran i zapušten, još se nekako drži. Stjepan Filipović u Hrvatskoj je s vremenom zaboravljen. U revizionističkom ludilu koje traje do danas, antifašisti su maknuti po strani. Nisu poželjni, a Filipović još manje jer se odazivao na ime Stevan.
Sličnu sudbinu kao Filipović je imao i Rade Končar, Srbin iz Hrvatske rođen 6. aprila 1911. godine u selu Končarev kraj, kod Plitvičkih jezera.
Kada su Nemci okupirali Jugoslaviju, Končar je organizovao otpor i borbe protiv okupacione vojske i njenih kolaboracionista.
U julu 1941. godine je koordinisao napade na ustaške jedinice, a narednih meseci organizovao oružane akcije u Zagrebu i Splitu. Zahvaljujući iskazanoj hrabrosti i ličnom učešću u borbama protiv Italijana i ustaša, postao je poznat, a među fašistima ozloglašen.
17. novembra 1941. godine, Končara su ranili i uhapsili italijanski fašisti. Mučili su ga, ali je on odbijao da im otkrije identitet. Ustaše su u međuvremenu otkrile njegova dokumenta i potkazale ga svojim gazdama, italijanskim fašistima.
Italijanski Specijalni sud za Dalmaciju u Šibeniku ga je 21. maja osudio na smrtnu kaznu. Na pitanje da li traži pomilovanje, Končar je rekao čuvene reči:
– Milost ne tražim, niti bih vam je dao!
Već narednog dana je streljan sa još 25 boraca protiv fašista. Budući da su ga vezali licem okrenutim ka stubu, da bi mu pucali u leđa, Končar je dželatima uputio svoje poslednje reči:
– Kukavice, pucajte mi u grudi!
U ratu je poginula i njegova supruga Dragica Končar. Oboje su proglašeni za narodne heroje. Rat je preživeo samo njihov sin Rade, rođen nekoliko meseci pre očeve pogibije. Ime je dobio po ocu kojeg nikada nije upoznao.
Danas, spomenik Radetu Končaru u Šibeniku se održava, mada je svojevremeno bio išaran kukastim krstovima i ustaškim simbolima. Osnovna škola koja je bila nazvana po njemu danas se zove „Petra Krešimira Četvrtog“ – što je svojevremeno nije bilo spasilo od grafita „Srbe na vrbe“.
U Srbiji, po Končaru je nazvana elektrotehnička škola u Beogradu, u kojoj je njegova bista. Mimo toga, herojstvo Srbina kojeg su izdale ustaše i pogubili fašisti ovih dana se slabo pamti i ceni. A po Beogradu se kliče drugim ratnim „herojima“ i niču spomenici ruskim carevima i azerbejdžanskim vladarima.
Izvor: Blic
Dodaj komentar