Sivac, najveće selo u Bačkoj, sa dve opštine, 3 naroda i četiri vere

Veliko bačko selo Sivac, jugoistočno od Sombora, nastalo je na mestu nekadašnjeg srednjovekovnog naselja Telek (pisanog i kao Telekhaza), koje se najranije pominje 1462. godine, kao kraljevsko imanje. Još 1509. g. u ovom naselju, koje je tada imalo status trgovišta, zapisani su, uz mađarska imena, i stanovnici sa prezimenom Rac (Jovan i Ilija), što bi ukazivalo na njihovo srpsko poreklo, a 1527. g. naselje je pripadalo srpskom vlastelinu i vojvodi Radiču Božiću.

Turski defter iz 1570. g. beleži u Somborskoj nahiji selo Telek Sivac, u kome je živelo 35 srpskih poreskih domaćinstava (sa sveštenikom), a selo je, sa istim imenom, zapisano i 1590. godine.

U 17. veku, iz imena naselja nestao je stari naziv, pa je Sivac zapisan u Kruševskom pomeniku, prilikom prikupljanja priloga za ovaj pravoslavni manastir na reci Lim, kao i 1652. godine, kada se nalazio među posedima koji su pripadali grofu Vešelenjiju.
Na prvom popisu naselja Bačke, nakon povlačenja Turaka, početkom poslednje decenije 17. veka, Sivac je zapisan kao komorsko selo, koje je, u somborskom srezu, zabeleženo i na zbirnom popisu iz 1699. godine, kada su ovde bila 34 poreska doma.

Popisi iz 1715. i 1720. g. u selu beleže 31, odnosno 27 srpskih domaćinstava. Na popisu iz 1725/26. g. ovde je živelo 45, a 1752. g. 94 srpska poreska domaćinstva.

Urbarijalni popis Sivca iz 1770. g. beleži u selu 259 srpskih domova, što Sivac stavlja u red najvećih srpskih sela u Bačkoj, u drugoj polovini 18. veka.

Najstarija pravoslavna crkva Sv. Nikole i pravoslavna osnovna škola postojale su u selu 1723. godine (crkva je 1733. g. opisana kao građevina gracioznog oblika), a 1754. g. sivačku crkvu Sv. Nikole osveštao je episkop bački Visarion Pavlović. Godine 1780. počela je izgradnja novog pravoslavnog hrama, na čijem je mestu, od 1868. do 1873. godine, podignuta današnja pravoslavna crkva Sv. Nikole, monumentalnih dimenzija, sa tri crkvena tornja.

Godine 1786. počelo je naseljavanje Nemaca, reformatske, a potom, u manjem broju, i rimokatoličke veroispovesti, koji su se 1796. g. izdvojili u zasebnu opštinu, nazvanu Novi Sivac (ova administrativna podela sela trajaće sve do posle Drugog svetskog rata). Vremenom su se nemačke porodice naselile i u Starom Sivcu, u koji je doseljen i deo mađarskih porodica. Reformatska nemačka crkva u Novom Sivcu podignuta je 1811. godine, a u Starom Sivcu je 1868. g. sagrađena i rimokatolička crkva Imena Marijinog.

Za privredni život Sivca veliku važnost imalo je prokopavanje Francovog (ili Velikog bačkog) kanala, devedesetih godina 18. veka. Jednaku važnost imao je i tzv. kraljevski put, koji je preko Sivca vodio od Pešte do Petrovaradina. Atar obe seoske opštine prostirao se 1805. g. na 32.003 požunska jutra (atar Starog Sivca na 24.642, a Novog Sivca na 7.361 jutro)

Prema podacima popisa, 1787. g. u Sivcu je 546 kuća i 3.342 stanovnika; 1828. g. 952 kuće i 6.865 stanovnika; 1900. g. 1.794 kuće i 9.430 stanovnika (49,96% Nemaca; 37,17% Srba; 12,68% Mađara). Nešto više od tri četvrtine popisanih stanovnika nalazilo se u Starom, a nešto manje od jedne četvrtine u Novom Sivcu. Govorilo se u to vreme da je Sivac jedno selo, sa dve opštine, tri naroda i četiri vere.

Poljoprivreda i stočarstvo predstavljali su dugo osnovu sivačke privrede, a od kraja 19. i početkom 20. veka u selu se otvaraju ciglane, parni mlinovi, kudeljare, šećerana i mlekara (sivačku šećeranu posleratne vlasti su 1947. g. razmontirale i poklonile Albaniji, a jedan sivački mlin vlasti su u isto vreme preselile u Sloveniju).

Nakon prvog svetskog rata Sivac je pripao Kraljevini SHS, a na popisu iz 1931. g. ovde je živelo 11.365 žitelja (8.838 u Starom i 2.527 u Novom Sivcu). U Drugom svetskom ratu deo sivačkih Nemaca dobrovoljno je služio u zloglasnoj SS diviziji „Princ Eugen“.

Posle Drugog svetskog rata, na mesto raseljenog ili interniranog nemačkog stanovništva, kolonizovano je preko četiri hiljade stanovnika mahom iz Pljevaljskog kraja u Crnoj Gori. Popis iz 1948. g. beleži u Sivcu 11.029 žitelja; 1953 – 11.105; 1961 – 11.448; 1971 – 10.469; 1981 – 9.979; 1991 – 9.514 i 2002 – 8.992 žitelja. Prema poslednjem popisu iz 2011. g. u Sivcu je živelo 7.895 stanovnika.
Među imenima znamenitih Sivčana izdvajaju se akademik i istoričar književnosti Mladen Leskovac (1904-1990), akademik i istoričar umetnosti Dinko Davidov (1930-2019), kao i ugledni srpski politikolog Čedomir Čupić (rođ. 1947).

Izvor: ravnoplov.rs