Događaji koji su promenili srpsku istoriju i zbog kojih baš danas obeležavamo Dan državnosti

Srbija od 2002. godine obeležava Dan državnosti 15. i 16. februara u znak sećanja na dva veoma važna istorijska datuma – dan kada je na zboru u Orašcu 1804. godine dignut Prvi srpski ustanak protiv Turaka i dan kada je u Kragujevcu 1835. godine usvojen i zakonom potvrđen prvi moderni i za ono vreme izuzetno liberalni Ustav Kneževine Srbije.

Tako je, prema rečima istoričara, Karađorđevom bunom započela srpska revolucija, a koja je okončana uspešnim diplomatskim dostignućima Miloša Obrenovića decenijama potom.

Ustanak

Dakle, na današnji dan 1804. godine doneta je odluka o podizanju Prvog srpskog ustanka, koji je bio najveći organizovani narodni bunt u istoriji Osmanskog carstva, jedne od najvećih i najdugotrajnijih imperija.

Istog datuma, ali 1835. godine, u Kragujevcu je izdat i pod zakletvom potvrđen prvi Ustav Knjaževstva Srbije – Sretenjski ustav. Na tan način Srbija je spojila dve divne tradicije koje nema nijedna država.

Povod za izbijanje Prvog srpskog ustanka pod vođstvom Đorđa Petrovića Karađorđa bio je janjičarski zulum nametnut u Beogradskom pašaluku i u narodu poznata Seča knezova, kada su Turci poubijali brojne ugledne građane Srbije.

Bio je to prvi takav ustanak protiv Otomanske imperije na Balkanu i praktično početak oslobođenja Srba od strane vlasti i stvaranje prvih institucija države, vojske, kulture…

Prirodno je onda da je tri decenije kasnije Srbija dobila i prvi ustav čiji je tvorac bio novinar, političar i diplomata Dimitrije Davidović, koji je ovaj dokument pisao po uzoru na ustave Francuske i Belgije.

Ustav

U prilog tome koliko je pomenuti dokument bio moderan za to doba govori i činjenica da je u to vreme u Americi postojalo ropstvo, a u Rusiji je vladao kmetski sistem, dok se u prvom srpskom Ustavu izražavaju potrebe srpskog društva: nacionalna emancipacija, reorganizacija i ukidanje feudalnih ustanova i autokratske vladavine.

Ipak, Ustav je bio na snazi samo dve nedelje, pošto su protiv njega bili Osmansko carstvo, Rusija i Austrija, kao i knez Miloš Obrenović.

Uzroci donošenja prvog srpskog Ustava pre svega leže u karakteru vladavine kneza Miloša, odnosno u pokušaju da se ograniči njegova apsolutistička vladavina, pošto je Miloš državu doživljavao kao lični posed.

To je dovelo do dizanja brojnih buna koje su imale za cilj da ograniče Miloševu vlast. Miletina buna iz januara 1835. bila je neposredan povod za donošenje Ustava.

Iako se praznuju 15. i 16. februara, oba pomenuta događaja su se desila na crkveni praznik Sretenje Gospodnje koji se obeležava 40 dana nakon Božića u znak sećanja na dan kada je Devica Marija donela Isusa Hrista kao bebu u jerusalimski hram.

U narodu postoji verovanje da se na Sretenje sreću zima i leto, a kruži i priča da ako tada osvane sunčan dan i probuđeni medvedi se uplaše svoje senke i vrate se u zimski san, onda će zima trajati još šest nedelja.

Državni, odnosno nacionalni simboli su zastava i grb koji u sebi nose informacije o istoriji, tradiciji i vrednosti određene zemlje i oni, pre svih drugih simbola, u čoveku izazivaju osećaj pripadnosti i zajedništva.

Potpuno je jasno da svaka nacionalna zastava ima svoju istoriju i jedinstveno značenje, te tako šalje poruku o identitetu tog naroda. Zastava države Srbije sastoji se od crvene, plave i bele boje i ima svoju simboliku utemeljenu u istoriji i tradiciji našeg naroda.

Iako je osnovno značenje simbolizma boja univerzalnost, ipak je većina naroda u svetu sačuvala svoju originalnu i tradicionalnu simboliku boja na zastavi.

Tako crvena boja kod nas simboliše izdržljivost, hrabrost, snagu, revoluciju, vernost i ljubav, plava boja mir, slobodu, odanost, istinoljubivost i upornost, a bela boja simboliše mir, čistoću, nevinost, dobrotu i ponos – priča naša sagovornica.

Srpska trobojka vijorila se na Majskoj skupštini 1848. godine u Sremskim Karlovcima i našla uporište u narodu, ali ju je vlast ubrzo zabranila.

Naime, uvođenjem Bahovog apsolutizma (1852-1859), srpska, ali i sve ostale nacionalne trobojne zastave, bile su zabranjene u Habzburškoj monarhiji.

Zvanični grb Kraljevine Srbije od juna 1882. godine je grb sa dvoglavim orlom, četiri ocila i kraljevskom krunom.

Srpska trobojka se prvi put spominje u Sretenjskom ustavu

Stručnjaci za same početke stvaranja srpske države često vezuju dinastiju Nemanjića pa tako prema pojedinim istoričarima prvi pomen zastave Srbije datira iz njihovog perioda vladavine.

Naime, sin kralja Vladislava, župan Desa, 1281. godine poslao je delegate iz Kotora u Dubrovnik da vrate stvari iz očeve blagajne koja se tamo nalazila, a u spisak je uključena, između ostalih stvari, i „zastava crvene i plave boje“.

Pošto je kralj Vladislav vladao od 1233. do 1243. a umro posle 1264, može se zaključiti da je zastava ovog izgleda starija od ovog opisa.

Prema tumačenju pojedinih istoričara, najstariji crtež neke zastave Srbije nalazi se na mapi iz 1339. godine koju je napravio Anđelino Dulcert. Zastava je bila žute boje sa crvenim dvoglavim orlom i predstavljala je carstvo cara Dušana.

Tek je Sretenjski ustav iz 1835. opisao srpsku zastavu kao trobojku i to u redosledu boja – otvoreno crvena, bela i čelikasto-ugasita.

Najvažnije odredbe Sretenjskog ustava:

• Podela vlasti na zakonodateljnu, zakonoizvršiteljnu i izvršnu.
• Centralni organi vlasti su knez, Državni sovjet i Narodna skupština.
• Knez je šef države, koji „poslušavši Državni sovjet, daje zakone i uredbe“. Njegovo dostojanstvo je nasledno.
• Nasleđuju ga muški potomci, ako ih nema, muški potomci kneževog brata, ako ni njih nema, muški potomci kneževih kćerki.
• Proglašeno je načelo nezavisnosti sudstva, a sudska vlast pripadala je okružnim sudovima, Velikom sudu (kao apelaciji) i odeljenju Državnog sovjeta.
• Prava građana koja su proklamovana Ustavom: neprikosnovenost ličnosti, pravo na zakonito suđenje, sloboda kretanja i nastanjivanja, nepovredivost stana, pravo na izbor zanimanja.
• Činovnici su na položaju doživotno. Njihov položaj je nenasledan. Mogu biti otpušteni samo uz sudsku krivicu. Imaju pravo na penziju. Ne smeju se baviti trgovinom ni zanatstvom.

Počevši od 2002. godine, kada je uveden kao zvaničan državni praznik, 15. februar, u znak sećanja na ova dva značajna događaja, se proslavlja kao Dan državnosti Republike Srbije.

Slavi se dva dana 15. i 16. februara koji su ujedno i neradni dani.

Ono što je još zanimljivo reći jeste da se na ovaj praznik, maneken Pis, simbol grada Brisela, oblači u šumadijsku narodnu nošnju u čast obeležavanja državnog praznika.

Isto tako, postala je učestala praksa i da Google svoju početnu pretražvačku stranu oboji u boje srpske državne zastave u znak obeležavanja.

Izvor: Blic