Priča o maskama koje “ubijaju virus” u medijskom prostoru kruži već skoro dva meseca. Vrhunac “pomame” za čudotvornim maskama nastupio je u drugoj polovini avgusta kada je portal 24 sata 20.8.2020. objavio da su ove maske “napokon stigle”: Maske koje same ‘ubijaju’ virus napokon su stigle u Hrvatsku!
Novinari portala Raskrinkavanje.ba su odlučili da provere ove tvrdnje.
U uvodu članka koji je objavio portal 24 sata se vrlo neodređeno navodi da bakar-oksid, jedinjenje koje je inkorporirano u materijal maski, ima “antivirusna i antibakterijska svojstva”, bez preciziranja na koje viruse i bakterije se to odnosi:
Maske izraelskog proizvođača izgledom ne odudaraju od hirurških jednokratnih maski. No u materijal su inkorporirali bakar oksid s antivirusnim i antibakterijskim svojstvima.
Iz članka saznajemo da je uvoznik ovih maski za hrvatsko tržište kompanija Rinigard.
U ostatku teksta se govori o ceni po kojoj će se ove maske prodavati, koliko često i koliko dugo se maska može nositi, te šta treba raditi da bi bakar-oksid “neutralizovao patogene”.
Maska se može koristiti višekratno, dok se fizički ne uništi, ne polije vodom ili se značajno ne zaprlja.
Uz svakodnevno nošenje može se koristiti i do mjesec dana.
Maska se u kontinuitetu može nositi do tri sata, a potom je treba skinuti, odložiti na ravnu površinu i ostaviti 40 minuta kako bi svojstva materijala neutralizirala patogene.
Iako u naslovu nije naznačeno koji virus “same ubijaju” ove maske, jasno je da se tvrdnja odnosi na trenutnu epidemiološku situaciju, to jest na virus SARS-CoV-2.
No, u ovom primeru ne samo da se ne govori o neutralizirajućem delovanju na SARS-CoV-2, već se zbirnim pojmom “patogeni” zamenjuju i ranije spomenuti “virusi i bakterije”.
Na samom kraju, opet vrlo neodređeno, navedeno je kome su ove maske “od koristi”, ali tvrdnja nije potkrepljena nikakvim izvorom:
Koriste lekarima, ali i svim ljudima koji žele da se zaštite od koronavirusa.
No, medijski natpisi o ovim maskama se nisu zaustavili samo na prenošenju naslova i članka sa portala 24 sata.
Tako su portali Net (.hr) i B92 eksplicitno naveli da ove maske ubijaju koronavirus, dok je portal Svijet sigurnosti istog dana objavio, a potom i obrisao, članak o tome da “mediji javljaju” da su u Hrvatsku stigle maske koje “štite od korone”:
Iako nisu svi medijski izveštaji eksplicitno tvrdili da ove maske pružaju potpunu zaštitu od ovog virusa, jasno je da neodređena tvrdnja da maske “ubijaju virus” može razviti lažni osećaj sigurnosti kod čitatelja/ki i navesti na zaključak da nošenje ovakvih maski “ukida” potrebu za pridržavanjem ostalih mera predostrožnosti.
Postoji više studija (1, 2, 3, 4) koje dokazuju da se bakterije i virusi (uključujući i virus SARS-CoV-2) kraće zadržavaju na čvrstim površinama presvučenim bakrom i njegovim jedinjenjima nego na plastici, teflonu ili nerđajućem čeliku.
Međutim, ne postoje dovoljno jasni dokazi da bakar-oksid u gore spomenutim medicinskim maskama ima isti efekat.
Jedina dostupna studija koja je potvrdila neutralizirajuća svojstva bakar-oksida na površini maski, objavljena 2010. godine, nije rađena na običnim medicinskim maskama sa bakar-oksidom o kojima je ovdje reč, već na maskama respiratorima (“N95 maske”) – koje i bez tog spoja filtriraju do 95% udahnutih čestica veličine 0.3 mikrona.
U eksperimentu je vršeno testiranje otpornosti dva virusa gripe (H9N2 i H1N1), dok virus SARS-CoV-2 spada u grupu humanih koronavirusa.
Dalje, studija je prvenstveno testirala koliko bakar-oksid može “pomoći” u zaštiti od prenošenja virusa putem dodira, jer do zaraze virusom ili bakterijom može doći usled nepranja ruku nakon diranja nošene maske, ili usled nepravilnog rukovanja i odlaganja maske.
Ovom studijom se nastojalo utvrditi da li bi maske impregnirane bakar-dioksidom smanjile mogućnost zaraze i kontaminacije na taj način:
Korišćenje biocidne maske može značajno umanjiti rizik od kontaminacije ruku ili okruženja, time i infekcije, usled nepravilnog rukovanja i odlaganja maski.
Izrada biocidne maske koja je sposobna da patogene koji dođu u kontakt s njom učini neinfektivnim, može značajno smanjiti prenos patogena i kontaminaciju nosilaca i okoline.
To se može dogoditi kada zdravstveni radnici dodiruju svoju masku, ali zatim ne uspevaju da pravilno operu ruke, ili operu uopšte, ili kad masku odlažu bez odgovarajućih mera opreza za sigurno odlaganje.
Pored kontaminacije zbog loših praksi pranja ruku, postoje dokazi o drugim problemima, kao što je osipanje patogena sa hirurških respiratora na pacijente u operacijskoj sali, što povećava rizik od nozokomijske infekcije.
Što se tiče prenošenja virusa putem kapljične zaraze, ili zaraze putem aerosola, u ovoj studiji je toj problematici posvećena svega jedna rečenica:
– Dodatno, značajno smanjenje virusnog opterećenja na maski bi trebalo zaštititi one koji je nose od udisanja virusa tokom dužeg nošenja maske.
Na web stranici kompanije Rinigard, uvoznika maski sa bakar-oksidom za Hrvatsku, nije jasno navedeno da ove maske “ubijaju virus” tokom njihovog nošenja na licu, odnosno da preventivno nošenje ove maske pruža efikasniju zaštitu zdravoj osobi od infekcije virusom SARS-CoV-2.
Na stranici ove kompanije se navodi da ove maske neutraliziraju SARS-CoV-2, te se spominju rezultati dva testa efikasnosti u neutralizaciji virusa SARS-CoV-2.
Međutim, sami izveštaji o testiranju nisu priloženi, iako su navedeni nazivi dve laboratorije koja su ove testove sproveli (State Key Laboratory of Emerging Infectious Diseases, University of Hong Kong, i P3 Lab of Fudan University, Shanghai, China).
Pretragom ovih laboratorija novinari nisu pronašli takve izveštaje.
Novinari su se kompaniji Rinigard u proteklih desetak dana obratili više puta sa molbom za uvid u spomenute izveštaje, ali nisu dobili nikakav odgovor.
– U zaključku na stranici uvoznika, pored rezultata ova dva testa, akcenat je zapravo na efikasnosti u sprečavanju infekcije koja nastaje zbog nepravilnog rukovanja maskama – a ne sprečavanju infekcije do koje bi došlo usled udisanja virusa:
Dodir maski i lica česta je navika pa stoga rukovanje, upotreba i odlaganje običnih maski za lice mogu značajno povećati unakrsnu kontaminaciju, prenos virusa i virusnu infekciju.
Prisutnost antivirusne netkane tkanine, kako u sloju u dodiru s licem, tako i u vanjskom sloju maske, značajno smanjuje rizik od unakrsne kontaminacije tokom upotrebe, rukovanja s maskom i odlaganja maske.
Unutrašnji sloj je posebno relevantan za asimptomatske pojedince, koji nesvesno kontaminiraju svoje maske, čineći ih opasnim predmetom.
Rukovanje i skidanje maske može kontaminirati njihove ruke ili rukavice te posledično nenamerno onečišćuju ostale površine na dodir, kao što su ručke i tipke lifta.
Odlaganje kontaminirane maske u zajedničke prostore može stvoriti unakrsnu kontaminaciju jer ove površine mogu dodirnuti neizložene osobe, koje se zatim mogu zaraziti.
Iz ovoga je jasno da ni sam uvoznik ne tvrdi da maske pružaju bolju zaštitu od infekcije virusom SARS-CoV-2 dok ih nosimo na licu, odnosno ne tvrdi da zdrave osobe nošenjem ove maske mogu biti sigurne da se neće zaraziti ovim virusom kapljičnim putem ili preko aerosola.
Ono što uvoznik tvrdi jeste da može značajno smanjiti rizik od unakrsne kontaminacije putem ruku, rukavica i ostalih površina, u poređenju s običnim maskama.
Raskrinkavanje je također kontaktiralo Agenciju za lijekove i medicinske proizvode Republike Hrvatske (HALMED) sa upitom o uvezenim bakar-oksid maskama.
Iz Agencije su odgovorili 31. augusta i pojasnili da su one klasifikovane kao i obične medicinske maske.
– Predmetne maske s bakrovim oksidom stavljene su na tržište kao medicinski proizvod I. klase rizika te kao maske koje skladno normi EN 14683:2019+AC:2019 odgovaraju Tipu IIR. Medicinske maske Tipa IIR prvenstveno su namenjene smanjivanju prenosa potencijalno infektivnog materijala s bolničkog osoblja na pacijenta tokom hirurških zahvata ili drugom medicinskom kontekstu sličnih zahteva. Maske Tipa IIR također pružaju zaštitu od prskanja.
Što se tiče efektivnosti bakar-oksid maski, iz HALMED-a su rekli:
– Mišljenja smo da je nivo zaštite koja se može ostvariti predmetnim maskama podjednaka drugim medicinskim ili hirurškim maskama Tipa IIR. Izuzev zaštite od prskanja, nivo zaštite uporediv je i s platnenim maskama koje imaju slične funkcionalne karakteristike po parametrima filtracije i razlike pritiska između unutrašnje i vanjske strane prilikom disanja.
Postojeći naučni dokazi da maske sa bakar-oksidom neutrališu patogene vezuju se za prijanjajuće (N95) maske, ali testirana je njihova efikasnost na viruse gripe.
Kompanija Rinigard nije ustupula rezultate testova po kojima bakar oksid u medicinskim maskama ima isti neutralizirajući efekat na koronavirus SARS-CoV-2.
No i bez tih rezultata, iz zaključaka studije iz 2010. godine, te zaključaka sa web stranice Rinigard, jasno je da nema garancije da ove maske zdravim osobama, koje maske nose preventivno, pružaju bolju zaštitu od infekcije novim koronavirusom nego obične medicinske maske.
Isto su potvrdili i iz HALMED-a, čiji je stav da bakar-oksid maske nisu sigurnija alternativa običnim maskama kad je u pitanju zaštita od infekcije.
Ono u čemu ove maske mogu biti bolje od običnih je sprečavanje infekcije nepravilnim korišćenjem i odlaganjem maske, te infekcije usled nepranja ruku.
Ima li dokaza da maske štit?
Oksid bakra ima u svim poljo-apotekama. Upotrebljava se u povrtarsku i vinogradarstvu kao plavi kamen. Znači rastvorite plavi kamen u vodu, potopite masku, osušite je i imate masku sa bakarnim oksidom.